آشنایی با هنر فرش ایرانی

هنر ایران زمین در سراسر دنیا زبانزد خاص و عام است ، مدت چند قرن است هر جا نام فرش و قالی به میان می آید بی درنگ صنایع دستی و نساجی ایران در اذهان متبادر می شود . در زمان های قدیم هنر فرش بافی در زندگانی های درباریان و تجملاتی کاربرد داشته است و به واسطه رفت و آمد بزرگان و درباریان کشور با خارجیان خصوصاً انگلیسی ها صنعت فرش از همان زمانه ای دور در بین محصولات صادراتی جایگاه خود را پیدا کرده و در نظر فرنگیان کالایی لوکس و بی نظیر نمود یافته است . از طرف دیگر قالی ایرانی هدیه و سوغاتی گران بها بود که طی سفر به ایران به اقصی نقاط جهان برده می شد . زیبایی طرح و نقش و کیفیت محصولات صادراتی آن قدر بالا بود که در نگاه اول مسافران و گردشگران را به خود جذب می کرد و مشخص می نمود که فرش می تواند بسیار ارزشمند باشد . در ادامه به طور منسجم به صحبت در مورد هنر فرش ایرانی می پردازیم . 

1- هنر قالیبافی در ایران

هنر قالیبافی از مهم ترین صنایع دستی ایران است که در اشتغال زایی و صنعت صادرات تأثیر بسزایی گذاشته است . تک تک مراحل بافت و تولید فرش هنر خاص خود را می طلبد ، آماده سازی مواد اولیه شامل رنگ ، نخ چله ، نخ پشمی و نخ پود که هنرمندان دارای توانایی رنگرزی و نخ ریسی این کار را بر عهده خواهند داشت . آماده سازی دستگاه و ابزار قالی که هنر استاد کار این حرفه است . طراحی نقشه اولیه ، اجرا و کشیدن بر روی کاغذ و در نهایت پیاده کردن روی نرم افزارهای کامپیوتری از مهم ترین مرحله محسوب می شود که هنر هرکسی نیست . بافت گلیم ابتدایی فرش ، ساده بافی یا به عبارتی حاشیه بافی به عنوان اولین گره ها بر روی تارها ، نقشه خوانی و زدن گره با استفاده از توهایی که قرار است با دور زدن نخ تار و پود نخ های خاب فرش را تشکیل دهند . عمل کوبیدن پودها با استفاده از ابزاری سخت و سنگین ، شیرازه پیچی کناره ها ، قیچی کردن اضافات نخ خاب ، دقت در عدم اشتباه در تمام مراحل و در نهایت بریدن و پایین کشیدن فرش از جمله مواردی ست که هنر سرشار فرش ایرانی را به رخ هر بیننده ای می کشد .

2- دسته بندی فرش ایرانی

انواع و اقسام دسته بندی ها را می توان انجام داد ، تنوع در اندازه ، طرح و نقشه کشی ، بافت ، کیفیت و ... اساس و پایه طبقه بندی و کدگذاری می باشد و هر ویژگی نامی مخصوص به فرش می دهد . در ادامه با برخی از دسته بندی ها آشنا می شویم .

جنس : فرش ایرانی از نظر جنس و الیاف به انواع پشمی ، ابریشمی ، کرکی ، تمام پشم ، گل ابریشم یا تمام ابریشم ، زربافت ، چله ابریشم ، کف ابریشم و فرش سوف تقسیم بندی خواهد شد . همان طور که از اسامی مشخص است هر اسم متناسب با نوع الیاف بکار رفته در نخ تار و پود و خاب  انتخاب شده است .

رنگ : در گذشته نخ ها را رنگ می کردند و در بافت مورد استفاده قرار می دادند اما پیشرفت علم و تکنولوژی به این مورد هم نفوذ کرده و امروزه علاوه بر استفاده از الیاف رنگ شده می توان بعد از بافت فرش را رنگ زد . در فرش رنگ شده از خامه های رنگین استفاده می شود و منبع رنگ ها مواد شیمیایی ، گیاهی ، حیوانی و یا معدنی می باشد .

+ بیشتر بدانید : تطبیق رنگ فرش با دکوراسیون خانه

اندازه : فرش ها در ابعاد مختلف اما مشخصی بافته می شوند خصوصاً در بافته های ماشینی چراکه ابعاد و اندازه مشخصی توسط دستگاه تولید می شود . رایج ترین سایز 12 متر یا 3*4 است کوچک تر از این اندازه فرشهای 9 متری و 6 متری بسیار مورد استقبال قرار می گیرند . کوچک تر از شش متر با عنوان قالیچه یا پادری شناخته می شود امروزه با توجه به درخواست زیاد مشتریان خصوصاً در مورد پادری و رو پشتی تنوع سایز بسیار زیاد شده است . علاوه بر موارد مطرح شده اگر سایز مورد نظر را در بازار یافت نکردید می توانید به صورت سفارشی آن را تهیه کنید بدین صورت که با مراجعه با کارگاه یا کارخانه تولید فرش اندازه های مد نظر را ارائه داده و در کمترین زمان ممکن محصول بافته شده را دریافت کنید .

نقش : طرح سنتی ، طرح مدرن ، طرح دستی ، طرح کامپیوتری ، طرح ذهنی ، طرح اقتباسی و ... نام انواع مختلف نقوش و نگاره هایی ست که روز به روز در حال گسترش هستند . توجه به نام هر طرح می تواند ویژگی آن را مطرح نماید .

نمونه های برجسته ای از هر نوع فرش یا هر دسته را می توان در تمام جهان دید که هر کدام غنای پایان ناپذیری به نمایش درمی آورند . شاهکارهایی که بیشتر نمودگار هنر و خلاقیت ذهن باز طرحان ، تذهیب کاران  و نقاشانی ست که با هنر خود پیچ و تابه ای طبیعت را در قاب زیبای فرش جلوه می دهند . گل ها ، جمله ، شعر یا اثر هنری یک نقاش به واسطه هنر فرش باف منزلت و شهرت پیدا می کرد ، چراکه فرش کم و بیش هنر و صنعتی ست که در سطح جهان از رازش برخوردار است و همگان بدان علاقه مند هستند .

اکنون می خواهیم در مورد هنر فرش ایرانی از جنبه دیگر صحبت کنیم ، از دیرباز استفاده از کف پوش در منازل برای راحتی بیشتر باب بوده است اما بعد از مراحل ابتدایی زندگی انسان ها استفاده از فرش به عنوان کف پوش دگرگونی عجیبی به همراه داشت . تکامل یافت قالی و فرش رفته رفته آسایش و راحتی را بیشتر و بیشتر کرد و این نوعی هنر است که توانسته زندگی را سهل نماید . در این مورد می توان مساجد را مثال زد ، کف تمام مساجد و مکان های مقدس با فرش پوشیده می شود که در کنار آینه کاری های سقف مقتدرانه می توانند از هنر ایرانی اسلامی دفاع نمایند . حتی در گذشته هم پادشاهان متدین برای احترام به دین و مقدسات گران بهاترین بافته ها را برای مساجد و امامزاده ها برمی گزیدند ، قالی های گران بهایی که خود سلاطین تنها در مراسم خاص در کف خانه هایشان پهن کرده و پس از مراسم آن را لوله کرده و کنار دیوار قرار می دادند .

امروزه می بینیم در بسیاری از مکان ها تابلو فرشهای قاب شده ای به عنوان زینت ، زیبایی و اثر هنری به دیوارها آویخته شده است . در گذشته نیز آویختن فرش از دیوار متداول بوده اما نه به صورت امروزی ، در مراسم جشن و سرور قالی های نازکی بودند با طرح های خاص مانند ویتوره کاپاچیو ، نقاش ونیزی و ... با رنگ زمینه ای گرم که نقش پرده را ایفا می کردند .

در دنیای اسلام ، یکی از کاربرد ارزشمند فرش استفاده به عنوان جانماز است ولی همه جانمازهایی که از فرش هستند الزاماً قالی گره ای نبوده و صرف داشتن بافت به نام فرش شناخته می شوند . آن قدر سجاده یا جانمازهای فرش مانند ارزشمند هستند که به عنوان یکی از وسایل فرد معتقد و مقرب شناخته می شود .