نقشه کشی طرح فرش

نقش و نقشه ‏کشی در فرش

از مهمترین مراحل تولید فرش ، قبل از هر چیزی در فرایند تولید آن مرحلۀ نقشه‎ کشی فرش می‎باشد چراکه جنبۀ زیر بنایی دارد. هر بافنده ای هر چقدر هم هنرمند و حرفه ای باشد باز هم برای ارائه فرشی با کیفیت بالا و ظاهری زیبا و بی‏نقص نیازمند استفاده از نقشه‌های اصیل و دقیق می‎باشد بنابراین یکی از از ارکان اصلی تولید فرش با کیفیت بالا و اصیل ، دقت و مهارت در طراحی و نقشه کشی است و  از رشته‎های مهم دیگر پس از نقشه‎ کشی در رابطه با فرش رنگ‌آمیزی و نقطه چینی فرش است.
رنگ ‌آمیزی نقشه فرش نیز به اندازه طراحی آن مهم است و در این صنعت افراد ملزم به یادگیری مواردی چون پخش رنگ، شناخت رنگ‌ها و هارمونی آن‎ها، کنتراست رنگ و … می‎باشند. نقشه‎ی یک فرش علاوه بر این که از نظر هنری نمایانگر خط‎ها ، نگاره‏ها و تصویرهاست، از دیدگاه مهندسی تولید نیز به عنوان برنامه اجرایی بافت فرش و یا به عبارتی ، طرح و پلان کار به‎شمار می‎آید. قاعدتاً یک طراح حرفه‎ای فرش علاوه بر آشنایی با تاریخچه طراحی نقشه فرش باید بتواند محاسبات اولیه در طراحی حاشیه ‏ها و انواع نقشه‎های فرش را انجام دهد.
بنابراین نقشه‏ کشی فرش یکی از صنایع دستی ایران محسوب می‎شود که می‎توان آن را زیر مجموعه‎ای از طراحی و نقاشی سنتی ایران نیز دانست. این هنر شامل طراحی نقوش انواع فرش‎های پرده‎ای، تابلویی، زیر پایی، تزیینی، پادری، گلیم و … می‎باشد. امروزه به‎طور کلی نقشه فرش به دو نوع دستی یا سنتی و رایانه ای انجام می‎شود.

نقشه فرش به روش دستی یا سنتی

همه نقشه‏ کشی‏ های فرش را بر حسب تراکم مورد نظر در بافت فرش محاسبه و سپس بر روی کاغذهای شطرنجی مخصوص، متناسب با رج ‎شمار طراحی یا به اصطلاح نقطه چینی می‎کنند. بنابراین برای نقشه بندی و طراحی نقشه فرش دو کار ضروریست :
• محاسبه طول و عرض فرش.
• تعیین شمار چله هایی که در عرض باید کشیده شود.
در خصوص نقشه‏های سنتی فرش، کاغذی که برای طراحی مد نظر است را جدول‎بندی می‎کنند، به گونه‎ای که هر مربع آن به ده خانه طولی و ده خانه عرضی تقسیم می‏شود، در واقع هر مربع کوچک علامت یک گره می‎باشد. امروزه نقشه‏های سنتی فرش از نظر نوع بافت به دو روش عمده‏ی متقارن (ترکی‏باف) یا غیر متقارن (فارسی‏باف) صورت می‎گیرد.
-مراحل نقشه کشی دستی یا سنتی فرش
• اولین مرحله نقشه کشی دستی، مدادی کردن طرح خطوط کلی بر روی کاغذ شطرنجی، می‏باشد.
• مرحله دوم، تصویرکشی و رسم کردن خط‎هایی است که در مداد زنی مشخص شده‎است.
• گام بعدی رنگ زنی نقش و نگاره‏هایی می‏باشد که در نقشه طراحی شده‎است.
• نقطه‏ چین کردن حدود و کناره‎های نگاره نقش شده بر روی کاغذ شطرنجی مرحله چهارم در این راستا خواهد بود.
*لازم به ذکر است هر کدام از این نقطه‏ ها در هر خانه شطرنجی نماینده یک گره می‎باشد.
-مراحل نقشه‏ کشی رایانه‏ ای در فرش‏
امروزه بسیاری از کارها را با فناوری‎های جدید انجام می‏دهند که نقشه‏کشی فرش‏ های ماشینی نیز از این قاعده مستثنی نمی‎باشد. تا کنون بیش از سه دهه از عمر نقشه‎های رایانه‏ای می‏گذرد و استفاده از این روش بسیار رایج شده‏است. نرم‎افزارهای خاصی که در زمینه نقشه‏کشی فرش ایجاد شده، سبب سرعت بخشیدن به کار و صرفه جویی در منابع شده‎است. علاوه بر این در هر مرحله از کار طراحی امکان تغییر را نیز برای طراح فراهم می‏آورد.
در واقع دستگاه تصویر بردار رایانه قادر است تصویرها را به اطلاعات قابل پردازش تبدیل نماید. از مزایای این روش برای طراحان فرش، امکان انجام سریع و ساده در جهت تعویض رنگ ها و مقلوب‎کردن یا ترکیب رنگی با رنگ‏های دیگر می‏باشد و تولید مرغوب و انبوه فرش‏های ماشینی با توجه به ظرفیت و تقاضای بازار مستلزم کار با فناوری‏های جدید و نرم‏افزارهای نقشه‏کشی رایانه‏ای می‏باشد.
نقشه‏ های فرش علاوه بر نوع بافت از جهات دیگری نیز به انواع مختلفی تقسیم می‎شوند:
•از نظر اندازه نقشه فرش به سه نوع  قدی (۱/۲)، ربعی (۱/۴) و تمام (سراسری) تقسیم می‏گردند.
•انواع نقشه فرش از لحاظ سبک نیز عبارتند از: سنگین، ساده، یک‏طرفه، واگیره(تکرار یک نگاره)، شکسته (اشکال هندسی و زاویه‏دار)، گردان(خط‎های دورانی و قوسی شکل).
•از نظر رنگ، دو نوع نقشه فرش رنگی و سیاه قلم را می‏توان معرفی نمود.
•از لحاظ جغرافیایی نقشه فرش به دو نوع شهری و روستایی تقسیم‏بندی می‎شوند که البته لازم به ذکر است که اغلب نقشه‏ های روستایی ذهنی می‏باشد.
•از نظر رسمی نیز همانطور که توضیح داده شد به دو روش دستی و رایانه ای انجام می‎شوند.